اصطلاحات مهم در نقشه و قطب نما

آشنايي با يكسري از اصطلاحاتي كه براي كار با نقشه و قطبنما ضروري است:

قطبنما:

قطبنما يا كمپاس (Compass) وسيله اي است براي تعيين قطبين و جهت يابي. مهارت در استفاده از قطبنما براي كسي كه پا به طبيعت مي گذارد بسيار مهم و حياتي است .قطبنما يكي از ابزارهاي مهم زنده ماني مي باشد كه نحوه كار و اصول استفاده از آن و همچنين آشنايي با بعضي از انواع آن را به مرور در همين سايت و كلاس هاي آموزشي ، آموزش خواهيم داد.

اندازه گيري زاويه اي:

با اندازه گيري زاويه اي مي توان جهت ها را تشخيص داد. معمولي ترين اندازه گيري زاويه اي به صورت درجه است كه داراي تقسيمات فرعي دقيقه و ثانيه مي باشد.

خطوط مركزي:

براي اندازه گيري هر چيز بايد نقطه شروع و يا يك نقطه صفر بعنوان مبداء وجود داشته باشد. رايج ترين و بهترين نقطه صفر در زمان استفاده از قطبنما ، شمال مغناطيسي و در هنگام استفاده از نقشه ، شمال واقعي است.

شمال مغناطيسي:

شمال مغناطيسي در جهت قطب مغناطيسي شمال است و به وسيله سوزن جستجوگر شمال در قطبنماي مغناطيسي مشخص مي شود.

شمال واقعي:

هر نقطه در سطح زمين كه امتداد مستقيم آن به قطب شمال برسد شمال واقعي نام دارد. همه خطوط طول جغرافيايي ، خطوط شمال واقعي هستند. شمال واقعي معمولا به وسيله يك ستاره در نقشه ها و يا در روي قطبنما ها نشان داده مي شود.

قوس افق (آزيموت) و عكس قوس افق (عكس آزيموت):

آزيموت به عنوان يك زاويه افقي در جهت گردش عقربه ساعت از نقطه ثابت شمال اندازه گيري و مشخص مي شود. به بياني ديگر ، به زاويه افقي بين سطح تراز عمودي كه از وسط مشاهده كننده و قطبين زمين عبور مي كند و سطح تراز عمودي كه از وسط مشاهده كننده تا نقطه يا شئ مورد نظر عبور ميكند آزيموت (Azimuth) گفته مي شود كه ممكن است از 0 تا 180 درجه به طرف شرق يا غرب قطب مورد نظر سنجش شود و يا بين 0 تا 360 درجه در جهت حركت عقربه هاي ساعت از نقطه ثابت شمال محاسبه شود.

هنگام استفاده از قوس افق يا آزيموت ، نقطه اي به وجود مي آيد كه تصور مي شود مركز دايره آزيموت است. آزيموت ها را از حصول محوري كه اندازه گيري مي شوند نامگذاري مي كنند. بنا براين جهت داده شده به دو روش مختلف قابل بررسي مي باشد:

1- اندازه گيري به وسيله قطبنما ، آزيموت مغناطيسي است .

2- اندازه گيري به وسيله نصف النهار در روي نقشه ، آزيموت واقعي است.

آزيموت برعكس:

آزيموت برعكس ، مسير و جهت عكس آزيموت مي باشد.

براي بدست آوردن قوس افق برعكس از يك آزيموت به دو روش عمل مي كنيم:

1- اگر آزيموت 180 درجه يا كمتر بود آن را با 180 جمع مي كنيم .

2- اگر آزيموت 180 درجه يا بيشتر بود آن را از 180 كم مي كنيم.

آزيموت برعكس مي تواند بين 0 تا 360 درجه باشد.

معرفي دو نوع مقياس مختلف درجه بندي قطبنما كه در كمپاس برينتون هم بكار رفته:

1- مقياس آزيموت

2- مقياس ربع دايره يا بيرينگ (Bearing)

مقياس آزيموت: در اين مقياس براي نشان دادن جهات از سه رقم استفاده مي شود به عنوان مثال براي شمال 000 يا 360 درجه و براي جنوب 180 درجه. در اين مقياس تنها جهت شمال مبناي اندازه گيري ها است و يك راستا بر مبناي جهت گيري آن نسبت به شمال از 0 تا 360 درجه تعيين موقعيت مي شود.

مقياس بيرينگ (ربع دايره): در اين مقياس از حروف و ارقام استفاده مي شود (مثل 60° NE و 20° SW) در چهار ربع 90 درجه (NE , SE , SW , NW) . راستاي شمال و جنوب به ترتيب در بالا و پايين صفر درجه را نشان مي دهند. در اين روش شمال و جنوب مبناي اندازه گيري منظور مي شوند.

مقياس هاي آزيموت و بيرينگ براي تعيين جهات جغرافيايي

راستاي يك خط بر روي زمين بوسيله موقعيت آن خط مشخص مي شود ، كه زاويه افقي بين خط و مرجع (معمولا شمال در مقياس بيرينگ و 000 در مقياس آزيموت) مي باشد، البته مرجع در مقياس بيرينگ، هنگامي كه راستاي يك ساختار به سمت جنوب خوانده مي شود ، جنوب هم مي تواند باشد.

ادامه دارد ….

نویسنده: علیرضا کیایی