مهارت های اولیه عبور از رودخانه

دسترسی به طبیعت و كوهستان و يا به عبارت بهتر طبیعتگردی در هر كشوری اغلب با عبور از زمين‌های كم ارتفاع، دره‌ها، خط القعرها همراه است و طبيعتاً در اين گذرگاه‌ها، رودخانه‌ها نقش حساسی در دسترسی به اين مناطق دارند. در اين مقاله تحت عنوان «مهارت های اوليه عبور از رودخانه» خلاصه‌ای از نحوه عبور از رودخانه ارائه می‌شود.

هنگام بارش شديد باران، جريان رودخانه‌ها قوي‌تر شده و مي‌توانند مشكلات بسيار زيادي براي طبیعت گردان و افرادي كه به كوهستان مي‌روند، فراهم آورند. عبور از جريان شديد رودخانه‌ها مي‌تواند مشكلاتي فراتر از خيس شدن كفش يا لباس و حتي لغزيدن پا و افتادن در آب را ايجاد نمايند. راه حل اصولي اجتناب از برخورد با اين نوع جريان‌هاي شديد، هنگام كوه‌پيمايي و اجراي برنامه‌هاي طبیعتگردی است. دقت در برنامه‌ريزي همراه با بررسي دقيق وضعيت و موانع طبيعي تقريباً‌ مي‌تواند از مواجهه با مشكلات و بروز حوادث جلوگيري نمايد. در هر حال جاري شدن سيل در رودخانه‌هاي محلي هميشه قابل پيش‌بيني نيست و گاهي نيز عبور از مسير رودخانه‌ها الزامي است. جريان شديد رودخانه‌ها داراي قدرت بالقوه زيادي است و عبور از آن نياز به مهارت دارد. در صورت نداشتن مهارت‌هاي اوليه، بروز مشكلات قطعي خواهد بود.

آب رودخانه‌ها سرد و كف آنها لغزنده و ناهموار و پوشيده از سنگ‌هايي با ابعاد مختلف است. هر كدام از موانع موجود در مسير جريان آب مانند درختها، آبشارها، سنگ‌هاي بسيار بزرگ كه آب از روي آنها و يا از كنار آنها عبور مي‌كند مي‌تواند براي شخصي كه هنگام عبور از رودخانه پايش لغزيده و در داخل آب افتاده است خطرناك و حتي كشنده باشد. اگر هنگام عبور از رودخانه كاري اشتباه صورت پذيرد، مي‌تواند مشكلات بسيار جدي براي شخص یا گروه بوجود آورد؛‌ پخش و پراكنده شدن اعضاي گروه و قطع ارتباط با يكديگر و ابتلاي بعضي از اعضاي گروه به بيماري هيپوترمي، افتادن و مفقود شدن وسايل در آب به هنگام عبور از آب، مجروح شدن اعضاي گروه در اثر برخورد آنها با موانعي كه در مسير رودخانه وجود دارد و غيره از اين دست مشكلات است.

انتخاب محل عبور از رودخانه

اگر انتخاب جايگزيني براي عبور از جريان خروشان رودخانه وجود نداشته باشد مانند عبور از روي پل‌هاي دائم يا موقت و شما مجبور هستيد از رودخانه عبور كنيد. در اينصورت انتخاب محل عبور بايد با دقت و توجه به دو مورد مهم يعني نقطه عبور و جريان پايين دست مسير رودخانه باشد. محل عبور افراد بومي و يا محلي كه افراد كمتري ممكن است در آن مسير بلغزند؛ مناسب‌ترين محل و نقطه عبور، جايي است كه جريان آب كم عمق و آهسته مي‌شود. مسيرهاي كم عرض، زمان عبور از آب را كاهش مي‌دهند و ارتباط بين افراد را قابل اجرا و عملي‌تر مي‌سازد. ولي شدت جريان بيشتري دارند. بستر تقريباً‌ آرام و يكنواخت رودخانه هيچ نقاط مشكوك و گودي‌هاي ناشناخته نخواهد داشت. متاسفانه معيارهاي فوق اغلب منحصر به شرايط خاص مي‌باشد. مثلاً‌ گاهي در مسيرهاي تنگ، آب رودخانه شتاب بيشتري دارد و براي عبور از آن مشكلات مختلف ايجاد مي‌كند.

در هر حال حتی از مسافت دور نيز مي‌توان مسير مناسب براي عبور از رودخانه را تشخيص داد. عموماً بايد از عبور در پيچ و خم رودخانه اجتناب نمود زيرا جريان آب در كناره‌هاي مسير رودخانه فرورفتگي‌هايي را ايجاد كرده و سبب فرسايش و برش‌هاي ناهماهنگ شده است بطوري‌كه جريان در داخل فرورفتگي‌ها آرام و در قسمت‌هاي بيروني آن شتاب پيدا مي‌كند و با سرعت عبور مي‌نمايد. هنگام عبور در امتداد مسير آب بايد مراقب درخت‌ها، كنده درخت‌هاي كنده شده و شناور در آب، خرده آشغال‌هاي جمع شده در نقاط ساكن مسير بود چراكه مي‌توانند مشكل‌ساز و خطرآفرين باشند. توجه به شاخه‌هاي بزرگ و كوچك درختان كه مي‌توانند نقش يك صافي را ايفا كنند و آب از ميان آنها عبور مي‌كند ولي شخص شناور را به زير آب فرو مي‌برند، لازم است. حتي در زماني كه هيچ مشكل و خطري در مسير عبور آب به نظر نمي‌رسد. علاوه بر موارد ذكر شده،‌ ممكن است موارد ديگري نيز وجود داشته باشد كه عبور از رودخانه را مشكل و خطرساز نمايد مانند شتاب جريان آب كه در بعضي از مكان‌ها به‌علت موقعيت زمين و گودي‌هاي ناشناخته شتاب داشته و سبب افزايش سرعت آب مي‌شود.

آماده‌سازی برای عبور از رودخانه:

تمام وظايف و نقش‌ها را در يك گروه بايد براي اعضا بسيار روشن و مفهوم باشد. هماهنگ كننده بايد قبل از عبور از رودخانه مكان آرامي پبدا كند و در آنجا براي اعضاي گروه وظايف و نقش هريك را توضيح دهد، اين عمل حتي براي اعضاي گروه‌هايي كه تصادفاً گرد هم جمع شده‌اند نيز انجام شود. يكي از اعضاي گروه بايد نقش يا وظيفه هماهنگ‌كننده را داشته باشد و موقعيت‌ها و شرايط خطر را براي ديگران بطور جدي توضيح دهد تا هنگام بروز مشكلات از ايجاد سوء تفاهم‌ها و تشتت تصميم‌گيري‌ها جلوگيري شود. قبل از اقدام به عبور از رودخانه بايد پوشاك مناسب و لازم درنظر گرفته و پوشيده شود. تسمه كوله پشتي بايد شل شود، سگك‌هاي تسمه‌هاي سينه و قسمت پايين كوله هر دو باز شوند. حال اگر شخصي هنگام عبور از رودخانه بلغزد و در آب افتد، كوله مي‌تواند مهره‌هاي پشت و ستون فقرات را حفاظت كند و اگر كوله از جنس پوليستر يا ضد آب باشد شناور مي‌شود و مي‌تواند براي شخص كمك خوبي باشد. هرگز نبايد كفش يا چكمه‌ها را بدون جوراب پوشيد. پوشيدن جوراب خيس نامناسب است ولي تهديدكننده نيست. شلوارهاي گشاد مانند شلوار كردي يا شلوارهاي گشاد محلي مانع حركت مناسب مي‌شود ولي گتر مي‌تواند اينچنين شلوارها را در وضعيت مناسب نگه دارد. در بعضي از موارد مشاهده شده‌است كه افراد گروه حتي با دمپايي يا كفش‌هايي نظير آن اقدام به عبور از رودخانه مي‌كنند، اين نوع كفش‌ها شرايط لغزندگي شخص روي سنگ‌هاي صيقلي كف رودخانه را افزايش مي‌دهد. توصيه مي‌شود پاي برهنه از رودخانه عبور نكنيد زيرا در كف رودخانه ممكن است اشياء تيز و برنده وجود داشته باشد و سبب بريدگي كف پا و ايجاد جراحت‌هاي عميق و عدم توانايي شخص براي ادامه برنامه بشود.

روش و تكنيك عبور از رودخانه

اصل بر اين است كه انتخاب هر نوع روش براي عبور از رودخانه بايد همراه با جرأت و جسارت باشد. لغزش پا بزرگترين خطر هنگام عبور از رودخانه است و اگر شخص هنگام گذر از رودخانه به پشت بيفتد در حاليكه پايش در ميان دوقطعه سنگ بزرگ گير كرده باشد، فشار و جريان آب مي‌تواند سر او را به زير آب فرو برده و در همان جا نگه داشته و او را خفه كند. هنگام حركت بايد پاها روبه جريان بالاي مسير آب قرار گيرد و بايد با دقت و اطمينان قدم‌ها را در جاي محكم قرار داد. اگر شخص در امتداد جريان آب بلغزد مطمئن‌ترين روش شناوري در آب آن است كه پاهاي خود را در امتداد جريان آب و رو به بالا قرار داده تا بتواند بدن را محافظت و از غلتيدن در آب جلوگيري كند. ضمناً در همين فرصت ديگر اعضاي گروه نيز بايد به سرعت به پايين دست رودخانه رفته تا بتوانند به او كمك كنند. يكي از مناسب‌ترين روش‌ها، ارائه چوب‌دست كوهنوردي يا چوب‌دست بلند به شخص شناور در آب است تا او بتواند آن را آسان‌تر بگيرد. اين روش شانس نجات او را زياد مي‌كند.

عبور شخص تنها از رودخانه

زماني پيش مي‌آيد كه شخص مجبور است به تنهايي از رودخانه عبور كند، در اين صورت تنها شانس او استفاده از چوب‌دست‌ها براي حمايت و عبوري مطمئن است. (دو چوب‌دست كوهنوردي يا يك يا دو چوب بلند و محكم) زماني كه بر چوب‌دست‌ها تكيه مي‌كنيد، بايد رو به جريان بالا دست آب باشيد و در هر زمان فقط يك نقطه از چهار نقطه تكيه‌گاه خود را حركت دهيد. نظير همان اصلي كه در سنگ‌نوردي نيز رعايت مي‌شود. يك پا را در جهت حركت رودخانه يا پايين‌تر از پاي ديگر قرار دهيد. شبيه حركت خرچنگ در زير آب يعني كمي مورب و كمي مستقيم به جلو، ضمناً موقعيت بدن بايد كمي نيم‌رخ يا مورب در مقابل نيروي جريان آب باشد و با اين عمل مي‌توان فشار جريان آب بر سطح بدن را تا حد ممكن كاهش داد. هنگام حركت، پا بايد تقريباً‌ به شكل كشيدن بر زمين باشد، شبيه به جستجو براي يافتن محلي خوب و مناسب براي قرار دادن پا، البته امتياز تنها عبور كردن در آن است كه فرد براي عبور ديگران و مراقبت از آنها انرژي از دست نمي‌دهد ولي در مقابل، امكان حمايت از سوي ديگران هم براي او وجود ندارد.

عبور یکنفره با چوبدستی

عبور گروهی از رودخانه

هنگام عبور چند نفر از رودخانه اعضاي گروه بايد روشي را درنظر گيرند كه همراه با حمايت متقابل باشد. در هر حال هرچه تعداد بيشتري در يك زمان در آب قرار گيرند امكان حمايت افراد از يكديگر نيز بيشتر خواهد بود. هنگام عبور گروهي از آب تا آنجا كه ممكن است ضمن آنكه در يك خط حركت مي‌كنيد، نسبت به جريان آب، سطح برخورد كوچكي ايجاد كنيد. در اين روش شخص راهنما يا جلودار بوسيله نفرات پشت‌سر حمايت مي‌شود و اين عمل تسلسل‌وار تا انتهاي گروه ادامه مي‌يابد. نفر پشت‌سر بايد دست‌هاي خود را بر شانه يا باسن نفر جلويي قرار داده و با فشار دادن به پايين موقعيت او را در آب بيشتر تثبيت كند. اين عمل امكان لغزش در امتداد جريان آب را كم مي‌كند. چرخش‌هاي كوچك آب كه بوسيله نفر جلويي ايجاد مي‌شود نشانه كاهش فشار آب بر اعضاي پشت سر است.

عبور گروهی به روش حلقه ای

عبور گروهی به صورت زنجیره ای

عبور گروهی بصورت پهلو به پهلو

حركت گروه به شكل گوه يا سه گوش

در اين روش بزرگ‌ترين و قوي‌ترين فرد در نوك و رأس اين مثلث قرار مي‌گيرد در جايي كه مي‌تواند چرخش‌های كوچك آب در پشت سر خود ايجاد كند تا ديگر اعضاي گروه از نيروي اصلي فشار آب در امان بوده و بتوانند تقريباً در ايمنی لازم از رودخانه عبور كنند. در اين روش عبور از رودخانه، حداقل اعضا بايد سه نفر باشند. عبور از رودخانه بدون آنكه تمامی لباس‌ها خيس شود،شرط احتياط اوليه و روش خوبی است به شرط آنكه همگی اعضای گروه به وظيفه خود به‌خوبی آگاه باشند.

استفاده از طناب

استفاده از طناب آخرين چاره برای عبور از رودخانه است. زيرا اگر طناب بصورت نامناسب استفاده شود امكان غرق شدن شخص در آب زياد است. بررسی روش‌های مختلف عبور از رودخانه‌ها نشان می‌دهد كه ايمنی عبور از رودخانه با استفاده از طناب اغلب مبهم است. روش طناب نسبت به دو روش مثلثی (گوه‌ای) و مورب (زيگزاگ) كاربرد كمتری دارد. البته روشهایی با استفاده از طناب وجود دارد که شخص فقط بر روی طناب از رودخانه عبور می کند و هیچگونه درگیری با آب ندارد که موضوع این بحث ما نیست و در مقالات جداگانه ای در مورد آن بحث خواهیم کرد.معمولا از این روش ها برای تیم های بزرگ ، برنامه های مهم و یا امداد و نجات استفاده می کنند.

عبور عرضی با طناب

– با توجه به مطالب فوق آيا عبور از رودخانه الزامی است؟

بايد توجه داشت كه عبور از رودخانه همراه با مشكلات و گاهي خطرناك است. تصميم عبور از آن هنگام اجرای برنامه بسيار مهم است. زيرا تصميم‌گيری نسنجيده سبب عدم موفقيت برنامه و پراكنده شدن افراد گروه می شود بنابراين بايد روش جايگزين هميشه مدنظر باشد.

– آيا عبور از رودخانه راه حل نهایی است يا با طولانی‌تر كردن مسير می‌توان به راه مطمئن‌تر نيز دسترسی پيدا كرد؟

اگر در استفاده از روش جايگزين نياز به طی مسافت بيشتر ولی مطمئن و ايمنی است، آن را انتخاب كنيد. عبور از پل هميشه راه حل مطمئن و ارزشمندی است حتی اگر همراه با يك راهپيمایی طولانی باشد. قبل از اجرای برنامه محل پل‌ها را از روی نقشه محلی بررسی كنيد. در صورت امكان از افراد محلی سئوال كنيد و هنگام اجرای برنامه بررسی‌های لازم را به عمل آوريد. براي اينكار می‌توانيد با اعزام يك يا دو نفر در مسيرهای بالادست و پايين دست رودخانه به منظور شناسایی، پل‌های محلی و يا محل مناسب برای عبور را بيابيد. جريان‌های رودخانه در كوهستان هميشه همراه با ريزش‌های تند و بلند است و حتی در طی روز جريان آب رودخانه‌ها در بعدازظهر تندتر از صبح زود يا اوايل صبح است. لذا در مواردی كه مجبور به عبور از رودخانه هستيد توجه داشته باشيد پس از بارش باران و اوايل غروب مواجه با جريان شديد رودخانه خواهيد شد و اگر تصميم به برپایی کمپ داريد توصيه می‌شود صبر كنيد و حتی کمپ موقت برپا كنيد تا زمان مناسب فرا رسد و يا روش بهتری برای عبور از رودخانه پيدا كنيد.

وقتی می‌خواهيد روش جايگزين انتخاب كنيد به نقشه نگاه كنيد و تمامی موارد مربوط به امكان عبور از پل‌ها، نقاط قابل دسترسی به محل عبور مناسب، چند شاخه شدن رودخانه، شاخه‌ها و انشعابات كوچك رودخانه، مكان‌هایی از رودخانه كه امكان كاهش شدت جريان آب موجود است را ارزيابي كنيد. سرعت جريان آب در محل‌های ورود به درياچه‌ها و حتی اگر سطح درياچه كم‌عمق باشد از محل خروج آب می‌توان با احتياط عبور كرد.

موارد مهم زير را مدنظر قرار دهيد:

الف) دمای هوا

خيس شدن در فصول سرد می‌تواند حيات شما را به خطر اندازد، پس قبل از اقدام به عبور از آب لازم است از وجود لباس‌هاي خشك اضافی و همچنين امكان توليد گرمايش(نظير دسترسی به چوب برای روشن كردن آتش) اطمينان حاصل كنيد. لذا در صورت مهيا نبودن اين شرايط توصيه اكيد بر بازگشت مي‌كنيم. به‌ويژه امكان خشك كردن كفش بسيار مهم است.

ب) عمق آب

هر چه عمق آب بيشتر باشد، نياز به انجام حمايت از افراد تيم بيشتر می‌شود. اگر عمق آب پايين‌تر از گردن افراد تيم بوده و به اندازه عرض رودخانه طناب انفرادی همراه داشته باشيد كار راحت خواهد شد. در اين حالت لازم است ابتدا يكی از افراد قوی تيم با بستن يك سر طناب به خود از رودخانه عبور نموده و آنگاه با كمك يكی از افراد ديگر تيم در اين سمت رودخانه، دو سر طناب را در دست خود نگه دارند به نحوی كه طناب خيلی كشيده نگردد و كمي آويزان باشد، سپس بقيه افراد تيم از سمت چپ طناب(در صورتي كه وضعيت قرارگيری افراد طوری است كه آب از سمت راست به سمت چپ در جريان است) عبور كرده و با دست چپ از طناب به عنوان حمايت استفاده كنند. همين طور اگر وضعيت قرارگيری افراد طوری باشد كه آب از سمت چپ به سمت راست در جريان باشد، بايد از سمت راست طناب وارد آب شده و با دست راست از طناب به عنوان حمايت استفاده كنند. اما اگر عمق آب بالاتر از گردن افراد تيم بوده و يا طناب انفرادی كافي نداشته باشيد چاره‌ای جز شنا برای عبور از رودخانه نخواهيد داشت. همچنين حتی اگر عمق آب در حد سينه شما باشد، اما فشار و سرعت آب بيشتر باشد بهتر است با شنا از آن عبور كنيد. براي شنا ابتدا كوله خود را در آورده و در زير سينه خود قرار دهيد و سپس دو دست خود را بر روی آن بيندازيد. آنگاه چهار دست و پا و به شيوه شنای سگی از رودخانه عبور كنيد. ترجيحاً تك‌تك شنا كنيد تا احياناً اگر برای كسی اتفاقی افتاد بقيه بتوانند به او كمك كنند.

در صورتی كه عبور از رودخانه ريسك بالايي دارد مبادرت به اين‌كارنكنيد و برگشتن را بر به خطر انداختن جان خود و دوستانتان ترجيح دهيد.

ج) سرعت جريان آب

هرچه سرعت جريان آب و عمق آب بيشتر باشد بايد مايل‌‌تر و در جهت موافق جريان رودخانه شنا كنيد، حتي اگر 50 متر پايين‌تر موفق به رسيدن به آن سمت رودحانه شويد. توجه داشته باشيد كه حفظ جان مهم‌تر از حفظ كوله است و لذا اگر احساس كرديد نگهداری كوله می تواند جان شما را به خطر اندازد، كوله را رها كرده و خودتان را نجات دهيد. همچنين لازم است دقت و توجه بيشتری نسبت صخره‌های موجود در وسط و اطراف رودخانه و همچنين احتمال وجود آبشار در پايين رودخانه كنيد.

د) عرض رودخانه

اگر عرض رودخانه كم باشد، می‌توان از چوب يا باتوم نيز برای حمايت استفاده كرد.

چند نكته اضافی:

1ــ ترجيحاً با كفش از رودخانه عبور كنيد. كفش شما محافظ شما در برابر سنگ‌های تيز و برنده، مارهای زهرآلود در بعضی از مناطق، سر خوردن در آب و پيچ‌خوردن پا در وسط سنگ‌ها خواهد بود. البته راه رفتن با كفش خيس می‌تواند سبب تاول زدن پای بعضی از افراد تيم شود. لذا قبل از ادامه راه به نحو مناسب اقدام به خشك كردن كفش و تعويض جوراب كنيد.

2ــ قبل از وارد شدن در آب نسبت به آب‌بندی بودن وسايل خود اطمينان حاصل كنيد، به‌ويژه كبريت، اسناد و مدارك، نقشه، پول، كيسه‌خواب، لباس‌های خشك اضافی، غذا و وسايل صوتی و ديجيتالی خود و غيره.

3ــ در كف بعضی از رودخانه‌ها امكان وجود تورهای ماهيگيری وجود دارد، توجه داشته باشيد كه گير كردن پای شما در تور می‌تواند باعث گرفتن جان شما شود.

در صورتی كه عبور از رودخانه ريسك بالايي دارد، مبادرت به اين‌كار نكنيد و برگشتن را بر به خطر انداختن جان خود و دوستانتان ترجيح دهيد.

تکنیک های دیگری برای عبور از رودخانه با و بدون تجهیزات وجود دارد که در آینده آموزش خواهیم داد.

شاد و پیروز باشید