برای یک طبیعتگرد و ماجراجو برخورد و گاها اسیر شدن در باتلاق، مرداب ، گنداب و یا شن های روان اجتناب ناپذیر است، زمانی که در جنگل، دشت، یا کویر ناگهان خود را در حال فرو رفتن در باتلاق ببینید شاید وحشت یک مرگ سخت و کابوس گونه تمام وجود شما را فرا گیرد! اما باید بدانید که …
این دامی که در آن گرفتار شدید به خطرناکی صحنه هایی که در فیلم ها دیده اید نیست! البته مشروط بر اینکه مهارت های رهایی و عبور از باتلاق را قبلا فراگرفته و تمرین کرده باشید.
از نظر علمی و نوع پیدایش و ضمنا دسته بندی می توان به مقوله هایی همچون ریگ های روان، مرداب، گنداب، باتلاق، لجنزار و امثال اینها اشاره نمود که هر کدام از این موارد تعاریف خاصی جهت تفکیکشان از یکدیگر دارند که در این مقاله به ذکر این تفاوت ها از نظر علمی نخواهم پرداخت زیرا هدف این مقاله آشنایی با این پدیده ها ، در سطح طبیعتگردی، بقا و تکنیک های عبور و رهایی از آنهاست، لذا همه انواع آنها را با نام باتلاق و یا مرداب اشاره خواهم کرد! (پس در جریان باشید که گاها ممکن است در این مقاله مرداب را با نام باتلاق نام ببرم و یا بالعکس!) در دوره های پیشرفته مجموعه بقا در طبیعت می توانید اکثر این موارد را بطور عملی تجربه نمایید.
راه رفتن در مرداب، گنداب و مناطق باتلاقی می تواند بسیار چالش برانگیز باشد و به همین دلیل شناخت زمین و یادگیری نوع حرکت در مناطقی از ضروریات است. در تمامی فعالیت هایی مانند شکار، طبیعتگردی، کویرپیمایی، جستجو و غیره احتمال برخورد و مواجهه با چنین شرایطی وجود دارد.
مرداب، باتلاق و گنداب ها را بشناسید زیرا همه آنها مانند هم نیستند و برخی از آنها می توانند به دلایل زیادی بسیار خطرناک تر از دیگری باشند، پس بدست آوردن اطلاعات دقیقی مانند عمق، حیواناتی که در آن زندگی می کنند و در کمین شکار هستند، گیاهانی که در آن رشد می کنند و می توانند با چسبیدنشان به شما هنگام عبور باعث گرفتاریتان شوند و نکات دیگر مشابه می تواند در عبوری موفق و کم خطرتر به شما کمک کنند.
آشنایی با برخی از مرداب ها و باتلاق های رایج:
باتلاق یا مرداب حرا
حرا به درختانی با طول حدود 3 تا 6 متر و با شاخ و برگهایی سبز و روشن که در آب های شور رشد می کنند گفته می شود ، معمولا از شاخه های این درخت ریشه های جدیدی رشد می کند و داخل آب می شود. این درختان معمولا در سواحل گرمسیری رشد می کنند.
مرداب حرا معمولا در مناطقی که تجمع بسیار زیادی از درختان حرا یافت می شود تشکیل شده و دارای گل نرمی می باشد. این باتلاق ها معمولا در دهانه های رودخانه ها، دلتاها، شاخ آبه ها و یا در طول یک خلیج کم عمق جزایر کوچک یافت می شوند. درختان حرا معمولا در نزدیکی یکدیگر رشد می کنند و توسط آب احاطه شدند. ریشه این درختان بسیار لغزنده و شیبدار هستند که معمولا بستری ایجاد می کنند که شنا کردن راحت در آب را برای شما غیر ممکن می کنند.
زیرا اگر روی این قسمت ها قصد راه رفتن داشته باشید در برابر خطر لیزخوردگی قرار گرفته و در میان ریشه ها و آب دچار مشکل زیاد و خطرناکی خواهید شد زیرا امکان شنا کردن به سختی اوجود دارد. یکی از بهترین راه های عبور از چنین مناطقی استفاده از یک شناور است! اما باز هم برای دور زدن ها و تغییر مسیر دادن بسیار مشکل خواهید داشت. در کشور ما می توان در حاشیه جنگل های حرا واقع در جنوب ایران چنین مناطقی را یافت.
باتلاق یا مرداب های جنگلی
اینگونه از باتلاق ها و یا مرداب ها معمولا دارای انبوهی از نی های ضخیم و محکم می باشند که اگر آب کافی وجود داشته باشد تا ارتفاعی حدود 4 الی 5 متر هم رشد می کنند، عبور از مناطقی که احتمال وجود چنین مرداب هایی در آن می رود و حتی عبور از خود این مرداب یا باتلاق ها نیاز به هوشیاری و زیر نظر داشتن منطقه وسیعتری از سطح می باشد.
مرداب آب شیرین
این مرداب ها بطور معمول دارای عمقی حدود 30 سانتیمتر الی 2 متر می باشند! که بیشتر آن را آب تشکیل می دهد. بزرگترین مرداب های آب شیرین در زمین های باتلاقی فلوریدای آمریکا یافت می شود.
باتلاق یا مرداب های نمکی
این مرداب یا باتلاق ها در مناطق خشک ایجاد می شود و در طول فصل باران به دریاچه هایی موقتی تبدیل می شوند، به دلیل نمکی بودن آنها معمولا از بافت گیاهی محرومند. عبور از چنین باتلاق هایی زمانی که خشک هستند به راحتی انجام می شود اما زمانی که خیس هستند بسیار چسبناک و صعب العبور می شوند. در بسیاری از قسمت های کویری ایران می توانید چنین مناطقی را تجربه کنید.
مرداب و یا باتلاق آب شور
اینگونه مرداب ها معمولا در نتیجه فعالیت های جزر و مدی دریاها تشکیل می شوند، و به همین دلیل نیز در اطراف دریاها و دلتاها یافت می شوند. بستر اینگونه باتلاق ها معمولا از گیاهان علف مانند تا بوته و درختچه ها و در برخی از شرایط درخت ها پوشیده شده اند. عبور از چنین باتلاق هایی به دلیل وجود پوششی از گیاهانی که در زیر آنها آب وجود دارد با مشکلات خاصی همراه است و بهترین راه نجات از آنها شنا کردن بصورت کرال و از پهلو می باشد و در صورت غلظت بیشتر بهترین راه خزیدن است. آگاه باشید که مرداب یا باتلاق های آب نمکی مکانهای مورد علاقه تمساح و مارهای سمی آبی است و در صورتی که توسط ماری گزیده شوید به دلیل زمان بر بودن عبور از چنین باتلاق هایی احتمال نجات نیافتن به موقع وجود دارد. لذا معقول این است که از چنین مکان هایی دوری کنید و در صورت اجبار برای عبور از چنین مناطقی با تولید صداهای بلند سعی در دفع این جانوران کنید.
باتلاق خزه خشک (کود گیاهی)
خزه و برگ های خشک شده در برخی از مناطق مستعد ،منبع اصلی تشکیل چنین باتلاق هایی هستند. باتلاقی که شما در تصوراتتان دارید و در فیلم ها دیده اید دقیقا همین نوع است! تلمبار شدن خزه و برگ های خشک و در واقع کودهای گیاهی به همراه آب و گل و لای. پوسیدگی لایه های زیرین چنین باتلاقی در هنگام گرفتار شدن در آن شرایط بسیار خطرناکی ایجاد می کند. اگر خدایی ناکرده در چنین باتلاقی گرفتار شوید فرار از آن به شدت سخت و در برخی موارد غیر ممکن است! درصورتی که آب زیر چنین باتلاق هایی عمیق باشد و هیچ چیز جز خزه، برگ های خشک و یا برخی گیاهان ظریف روی آن رشد نکرده باشد، چیزی برای چنگ زدن و نجات وجود ندارد! چنین باتلاق هایی چیزی جز کودهای گیاهی، بقایای جانوران و در برخی مناطق حتی انسان هایی که در آن افتاده اند را ندارند . موقعیت های چنین باتلاق هایی را در مناطق فعالیتتان شناسایی کنید و از آنها دوری کنید.
باتلاق ریگ های روان
ریگ رونده و یا شن های رونده بر خلاف دیدگاه رایج که فکر می کنند بیشتر در صحرا یا کویر یافت می شوند اما اتفاقا بیشتر در مرداب ها و در نزدیکی رودخانه ها و دریا چه ها یافت می شوند. اینگونه مکانها معمولا از بستری مملو از شن که توسط آب اشباع شده اند تشکیل شده است. در تصویر زیر نحوه تشکیل آنها را ملاحظه کنید. یکی از روش ها و تکنیک های امداد رسانی توسط تیم های مجهز امداد برای شخصی که در اینگونه باتلاق ها اسیر شده، تزریق آب به لایه های زیرین باتلاق می باشد که این عمل کمک زیادی به بیرون کشیدن فرد اسیر شده می کند.
در برخی نقاط دنیا تابلوهای هشدار ریگ های روان وجود دارد
ادامه دارد . . .
علیرضا کیایی
ترجمه منابع خارجی بکار رفته: ملیحه کیایی
شاد و پیروز باشید