راهنمای خرید، استفاده و نگهداری از باتون کوهنوردی

باتون (عصای کوهنوردی-Trekking Poles) یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اساسی ترین وسایل کوهپیمایی است. امروزه بسیاری از کوهنوردان از باتوم(Baton) در پیمایش های طولانی و صعود های زمستانه خود استفاده می کنند و روز به روز به تعداد استفاده کنندگان اضافه می شود. بسیار مهم است که باتوم ها بصورت یک جفت (2عدد) و صحیح بکار رود تا صدمه ای به کوهنورد وارد نشود.

بطور کلی در دو دسته از برنامه‌ها، استفاده از باتوم سودمند و ضروری است:

کوهپیمایی های طولانی:

در این دسته از برنامه‌ها، عواملی همچون مسافت بلند، زمان طولانی و بار سنگین، استفاده از باتوم را ایجاب می‌کنند. کاربرد باتوم در این گونه کوهپیمایی ها (عبور از خط‌الراسها، صعودهای زنجیره‌ای و…)، می‌تواند بخشی از نیروی وزن کوهنورد را به دستها و بالاتنه انتقال داده و خطر آسیبهای زانو را کاهش دهد.

صعودهای زمستانه:

در این گونه صعودها کاربرد باتوم ضروری است و همراه نداشتن آن می‌تواند مشکلات جدی پدید آورد. بررسی عمق برف، افزایش تعادل و کاهش فشار روی زانو و جلوگیری از لیز خوردن و … . (داشتن کلنگ یا تبر یخ در مسیرهای پرشیب و یخی الزامی است و باتوم نمی تواند جایگزین آن گردد)

توجه: در صورتی که کوله سنگین حمل می کنید، برای حفظ تعادل حتما از باتوم به صورت جفت استفاده کنید.

فوایداستفاده درست از باتوم:

– باتوم ها در ازای هر ساعت فعالیت کوهنوردی چندین تن وزن را از روی اندام تحتانی به دستها منتقل میکنند. و در ازای یک روز فعالیت سنگین کوهنوردی حدود ۳۰ تن وزن وفشار را از روی زانوهای شما منتقل می کند.

– کاهش فشار ناشی از وزن بدن بر روی پاها و زانوها و کاهش خستگی ـ انتقال قسمتی از وزن بدن روی دست ها که عموما در کوهپیمایی در استراحت به سر می برند.

– افزایش حس تعادل ، جلوگیری از سرخوردن یا زمین خوردن بویژه در خستگی های مفرط در برنامه های کوهنوردی طولانی مدت

– در هنگام حمل کوله پشتی های سنگین در برنامه های طولانی مدت یا زمستانی

– کمک به کمتر خسته شدن افراد دارای وزن بالا (کوهنورد سنگین وزن)

– بهبود ناراحتی قبلی مفاصل و ستون فقرات

– در هنگام کوهنوردی بر روی برف و مکانهای خیس،سبزه زار ، نرم ،هنگام عبور از رودخانه ،کوهنوردی در شرایط مه یا دید کم(در این شرایط حفظ تعادل نقش حیاتی برای سلامتی فرد دارد)

– کاربردهای ابتکاری از باتون مانند: ساخت برانکارد در مواقع ضروری – دفع خطر حیوانات – ثابت نگهداشتن عضو مجروح یا شکسته شده (آتل) و …

– استفاده از باتوم در جلوگیری از افزایش بی رویه ضربان قلب در ابتدای فعالیت و شروع کوهنوردی کمک کننده است

معایب و استفاده نادرست از باتوم:

در صورتی که فاصله بین بدن و باتوم زیاد باشد نه تنها کشیدگی در اندامها زیاد می شود بلکه هنگام چرخش، درد زیادی نیز احساس خواهد شد.

استفاده از باتوم ها، احساس تعادل را کاهش میدهد:

– استفاده مداوم از باتوم، توانایی هماهنگی کوهنورد را کاهش میدهد.در مورد استفاده مکرر از باتوم، کوهنورد احساس امنیت بیشتری میکند. این اثر مخرب بوده و باعث میشود در مناطقی که صعب العبور است ،خصوصا جایی که استفاده از باتوم امکان نداشته باشد فرد دچار مشکل شود، مانند تیغه های باریک کوه ومسیرهای پرتگاهی (متداولترین حادثه کوهنوردی، سقوط به دلیل لغزش در هنگام فرود است.)

مکانیزم های محافظتی فیزیولوژیکی را کاهش میدهد:

– استفاده مداوم از باتوم تحریک کشیدگی فیزیولوژیکی را که برای تغذیه غضروف مفصلی و ورزیده کردن وحفظ حالت کشسانی مفصل لازم است کاهش میدهد.

افزایش ضربان قلب :

– به دلیل فعالیت ماهیچه های بزرگتر در اندام فوقانی و دستها

راحت نبودن هنگام عکاسی یا فیلمبرداری در برنامه های کوهنوردی:

– دلیل پزشکی نیست ولی میتواند خطراتی برای کوهنورد داشته باشد

انواع باتوم که مورد استفاده کوهنوردان قرار می گیرد:

ثابت(چوب اسکی)

امروزه برای کوهنوردی کاربرد ندارد.

قابل تنظیم (تلسکوپی)

باتوم های تلسکوپی از نظر کارایی در کوهنوردی بهتر وایمن تر می باشند . زیرا قابلیت مهم تنظیم ارتفاع در آنها وجود دارد. در پیمایش الزاما از باتوم های قابل تنظیم (تلسکوپی) استفاده می کنیم تا برای شرایط مختلف و حمل، آن را تنظیم کنیم، ضرورت دارد در کوهپیمائی از یک جفت باتوم (2 عدد باتوم) استفاده شود.

باتوم عادی: این نوع باتوم ها به دلیل ساختشان دیرتر آسیب می بیند و البته ضربه های متوالی از زمین به دستتان منتقل می کنند و باعث کمی خستگی می شود، اگر توانایی بدنی شما اجازه می دهد، بهتر است از این نوع باتومها استفاده کنید. مخصوصا در کوهنوردهای بسیار سنگین و آلپی (سبک بار) زیرا امکان خرابی باتوم به حداقل میرسد.

باتوم ضربه گیر(آنتی شُک): بدلیل وجود فنر به کار رفته در این باتوم ها، از نظر کاهش ضربه و فشار روی دستها و ایجاد خستگی در ضربه های متوالی به دستها، کارایی بیشتری دارند.

اجزای باتون:

همانطور که در شکل زیر هم نشان داده شده اجزای باتون عبارتند از :

دسته باتون: جهت استفاده باتوم آن را در دست می گیرند و از جنس عایق پلاستیک و لاستیک تهیه شده است.

بند حمایت: در قسمت بالای دسته باتوم، تسمه ای قابل تنظیم وجود دارد، دست از داخل بند حمایت باید عبور کند و دسته را بگیرد، تا نیروی وزن را روی مچ دست تقسیم کند. نحو گرفتن دسته باتوم به شکل زیر است.

بدنه اصلی: بدنه اغلب باتوم ‌ها از سه قسمت تشکیل شده است و از جنس آلیاژهای فولاد(سنگین و بسیار مقاوم) یا آلیاژ آلومینیوم(سبک و با مقاومت کم) یا تیتانیوم(سبک و بسیار مقاوم) و به تازگی الیاف کربن(بسیار سبک و بسیارمقاوم) تهیه می شود. 2 یا 3 قسمتی که به صورت کشویی و دو به دو داخل هم فرو می‌روند و حالت تلسکوپی را بوجود می‌آورند.

سیستم قفل: این قسمت از باتوم وظیفه تنظیم اندازه باتوم را دارد. با چرخانیدن به طرف چپ باز و به طرف راست بسته می شود.( در بعضی از انواع مدل ها بصورت ضامن می باشد که استفاده این مدل جهت تنظیم، در زمستان با داشتن دستکش، بسیار راحت تر است)

گل باتون: قطعه ای پلاستیکی برای جلوگیری از فرو رفتن باتون در برف، گِل یا شِن است.

سخمه: نوک سخمه از یک الماسه یا تنگستن تشکیل شده است که باعث فرو رفتن در برف و یا زمین می شود و از لغزش باتوم جلوگیری میکند و به علت سختی فوق العاده آن، به هیچ وجه خورده یا ساییده نمی شود.

محافظ سخمه: زمانیکه از باتوم استفاده نمی‌کنید آنرا جمع کنید و محافظ سخمه را نصب کنید تا به کسی یا جایی آسیب نرساند.

تنظیم اندازه (ارتفاع) باتوم:

ارتفاع باتوم بر اساس “قد فرد” و “شیب مسیر” باید تنظیم شود، وقتی شما باتوم را بدست گرفته‌اید و سخمه آن روی زمین است، می بایست زاویه بازو و ساعد دست شما (آرنج) 90 درجه باشد. با این حساب با توجه به شیب مسیر، روشن است که هنگام صعود اندازه ارتفاع باتوم کمتر از اندازه آن در هنگام فرود است.

در شروع حرکت وقتی می‌خواهید از باتوم استفاده کنید، نگاهی به شیب کلی مسیر بکنید و ارتفاع باتون را بر اساس آن تنظیم کنید. در مسیرهای برفی، شنی یا گلی، ارتفاع باتوم از محل گل‌باتوم تا دسته محاسبه می‌شود. زیرا سخمه در برف فرو می‌رود و از ارتفاع باتوم کاسته می‌شود.

دراستفاه از باتوم دقت شود تا حد امکان نزدیک به خط عمود بدن باشد . هنگام راه رفتن بدون حمل بار وکوله پشتی تفاوتی نمی کند که از یک یا دو باتوم استفاده شود. اما در حمل بارهای سنگین برای حفظ تعادل حتما باید از دو باتوم استفاده شود. ارتفاع هر دو باتوم باید یکی باشد مگر در شرایط خاص. (مثلا هنگامی که مسیری را به صورت تراورس پیمایش می‌کنید باتومی که سمت پای کوه است کوتاهتر از باتومی است که سمت پای دره است.)

ترفند ویژه در تنظیم اندازه باتوم:

در تنظیم ارتفاع باتوم، ابتدا، قسمت سوم بدنه (قسمت نازکتر) را تا انتهای، حد مجاز بیرون بیاورید و برای تنظیم نهایی ارتفاع باتوم از قسمت دوم کمک بگیرید. فایده این امر این است که در دفعات بعد برای تغییر ارتفاع باتون، می‌توان فقط قسمت دوم را تغییر داد و این قضیه کار را راحت‌تر می‌کند. البته این اقدام برای باتون‌های مرغوب که از آلیاژهای قوی و سبک استفاده کرده‌اند توصیه می‌شود. جنس بدنه باتون ها از 4 نوع آلومینیوم، فولاد، تیتانیوم و کربن ساخته می شود که به ترتیب به سمت سبکی و مقاومت بیشتر پیش می روند.

طریقه استفاده باتوم:

از باتون به دو طریق استفاده می کنند:

1 – حرکت باتون، باتون – پا، پا

2 – حرکت باتون، پای مخالف باتون، حرکت باتون، پای مخالف باتون

کوهنورد باید فاصله بین باتوم و بدن خود را، تا حد امکان کم کند و قدم برداشتن هنگام فرود باید کوتاه، کشش دار، و تا حد امکان آرام باشد(نه آنقدر آرام که موجب خستگی عضلات چهارسر ران وعضلات جلو ران گردد) تا جایی که می تواند جلوی کشیدگی اندامها را بگیرد.

چند نکته در استفاده از باتوم

هیچگاه در دراز مدت از باتون به صورت تکی استفاده نکنید زیرا باعث ایجاد عارضه در بدن شما می‌شود. استفاده از باتوم در کوهنوردی نباید عادتی و همیشگی باشد. ونباید از آن در تمامی مسیرها استفاده کرد بخصوص استفاده دائمی از باتوم در کودکان و نوجوانان جایز نیست. استفاده از باتون در مسیرهای با شیب کم لطفی ندارد. همچنین در مسیرهای فنی یا با شیب زیاد، بخصوص در مسیرهای برفی پرشیب،باید از کلنگ یا تبریخ استفاده شود.

ضمنا از دویدن در سراشیبی ها و برداشتن قدم های بلند بپرهیزید ودر راه های باریک و خطرناک از طناب بعنوان کمک و حمایت استفاده کنید. باتوم را طوری حمل و استفاده نمایید که در صورت نیاز به دستانتان و عدم نیاز به باتوم بتوانید آن را براحتی در کوله پشتی خود قرار داده و قسمت تیز باتوم بسمت پایین باشد تا خطر یا مزاحمتی برای کوهنورد پشتی شما نداشته باشد. برنامه های کوهنوردی را متناسب با توانایی بدنی خود انتخاب کنید. با رعایت موارد فوق می توان ده ها سال به ورزش کوهنوردی بدون بروز عوارض ارتوپدی و مفصلی پرداخت.

معرفی برندهای باتوم معتبر و خرید باتوم

بی شک بهترین باتوم ها توسط شرکت Black Diamond تولید می شود، این باتوم ها از جنس کربن بسیار سبک(مدلهای گران قمیت) یا آلیاژ فولاد(ارزان) هستند، همچنین سیستم قفل آنها بسیار راحتر است ، زیرا با بالا یا پایین بردن یک شاسی ، لوله تلسکوپی قفل یا باز می شود، و با خیال راحت در برنامه های خود بدون احتمال خرابی می توانید استفاده کنید، این شرکت اکثر باتوم هایش را به صورت جفت(2 عدد) به فروش می رساند و ارزانترین مدل این برند 50 دلار و گرانترین آن حدود 170 دلار قیمت دارد.

مارکهای Petzl, REI, Exped, Leki نیز بسیار معتبر هستند.

شرکت هفت گوهر برای عموم کوهنوردان ایرانی در بخش باتوم ها، نامی معتبر است، قیمتی مناسب دارند، گرچه باتوم های این شرکت کمی سنگین هستند ولی بی شک بسیار بادوام و قابل اطمینان می باشند.

arakan

arakan ارزانترین باتوم موجود در بازار ایران و صد البته چینی است! بدیهی است، پس از چند برنامه، سیستم قفل باتوم خراب شده و باید باتوم دیگری بخرید، فقط مناسب افرادی است که سالی یکی، دو بار به کوه میروند!

مراقبت و نگهداری باتوم ها:

زمانیکه کار با باتوم به اتمام رسید ابتدا با یک پارچه، بدنه، سخمه و دیگر قطعات باتون را کاملا تمیز کنید و آنگاه آنرا جمع کنید و در زمان حمل توسط کوله پشتی سر باتون به طرف بالا قرار گیرد و لاستیک های محافظ را روی سخمه قرار دهید. هیچگاه مفاصل باتون را روغن کاری نکنید. در صورت چرب شدن، مفاصل باتون محکم نمی شوند!!

مارکهای معتبر Black Diamond و Leki قطعات یدکی همچون سخمه، گل برف، مفاصل باتوم ها و … را به صورت جدا بفروش می رسانند، به احتمال زیاد شرکت هفت گوهر نیز قطعات یدکی باتومهایش را ارائه می کند.

تحقیقی جدید در زمینه فایده استفاده از باتون

3 ژوئن 2010 – مطالعه ای که توسط اساتید دانشگاه نورث اومبریا انجام شد برای اولین بار نشان داده است که باتون ها به حفظ عملکرد ماهیچه کوه پیماها کمک می کند و در عین حال بطور قابل توجهی درد روزهای بعدی کوه پیمایی را می کاهند.

در این مطالعه ، 37 مرد و زن ورزشکار به دو گروه با تناسب اندام برابر تقسیم شدند و از آنان خواسته شد به کوه اسنودون ، مرتفع ترین کوه انگلستان و ولز صعود کنند و فرود آیند. در میان یک گروه باتوم توزیع شد و نحوه استفاده از آن به آنان آموزش داده شد ، در حالیکه گروه دیگر بدون باتوم کوه پیمایی کردند. هر دو گروه در شب قبل غذایی مشابه خوردند، صبحانه ای مشابه صرف کردند ، بار هم وزنی را حمل کردند و در طی صعود و فرود استراحت های برنامه ریزی شده مشابهی داشتند.

ضربان قلب شرکت کنندگان و perceived exertion rating هر فرد در طی کوهپیمایی ثبت شد. سپس در پایان کوه پیمایی ، و در فواصل 24 ، 48 و 72 ساعت پس از آن آسیب و عملکرد ماهیچه از طریق تست های مختلف ارزیابی شدند.

نتایج نشان دادند گروه استفاده کننده از باتون ، درد ماهیچه بسیار کمتری داشتند. این گروه توان از دست رفته کمتر و بهبودی سریعتر بلافاصله پس از کوه پیمایی در مقایسه با گروه کنترل داشتند. دردی که توسط خود افراد ارزیابی شد در 24 ساعت در هر گروه بالا رفت اما در گروه باتونم دار هم در این زمان و هم در 48 ساعت بطور قابل توجهی پایین بود. به علاوه ، سطوح آنزیم کراتین کیناز ( که نشان دهنده آسیب عضله است ) در زمان 24 ساعت در گروه بدون باتوم بسیار بیشتر بود ، در حالیکه سطوح آنزیم گروه باتون دار نزدیک به سطوح قبل از راهپیمایی بو که نشان می دهد، آسیب ماهیچه ای که داشتند قابل اغماض بود.

تولید کنندگان باتون اظهار داشته اند که باتون ها می توانند نیروهای وارد بر مفاصل پایین بدن را تا 25 درصد کاهش دهند. اما ، تحقیق موجود محدود به آزمایشگاه یا مکان های بیرون غیر کوهستانی ، نظیر پیست های دومیدانی بوده است ، و تنها بر بررسی های بیومکانیکی در زمینه فشار بر مچ پا ، زانو و مفصل ران متمرکز بوده است. این اولین مطالعه مستند در مورد تاثیر باتون ها در محیط هایی است که این وسیله برای آن طراحی شده اند.

دکتر گلین هواتسن ، مسئول انجام مطالعه می گوید :” نتایج ، مدرک قوی را ارائه می کنند که باتون ها دامنه آسیب ماهیچه را ، در طی کوه پیمایی یک روزه ، تقریبا تا نقطه محو کامل کاهش می دهند.جلوگیری از آسیب وارد بر عضله احتمالا انگیزه ( فرد ) را بهبود می بخشد و بدین خاطر باعث می شود افراد به مدت طولانی تری از فواید ورزش بهره برند. احتمالا مزیت مهمتر آن است که فواید توام استفاده از باتون در کاهش فشار به قسمت های پایین بدن ، افزایش ثبات و کاهش آسیب ماهیچه می تواند به اجتناب از آسیب در روز های بعد از راهپیمایی هم کمک کند. اغلب افت زمان واکنش و حس وضعیت ، همراه با عضله های آسیب دیده است که سبب افتادن و لغزیدن می شود که می تواند منجر به آسب بیشتر در زمین کوهستانی یا ناهموار شود. این یافته ها به طور خاص کاربرد قوی برای ورزشکارانی دارد که می خواهند فعالیت چند روزه در زمین های کوهستانی انجام دهند.”

کلام آخر: باتوم ، حقیقتاً به کاهش فشار بر مفصل زانو کمک می کند و برای کسانی که قبلا دچار زانو درد هستند یا برای کسانی که فصل بلند مدتی از پیاده روی های طولانی و سفر های با کوله پشتی را آغاز کرده اند می تواند مناسب باشد. اما، هر زمان که ممکن باشد ، سعی کنید تعادل و قدرتی را در عضلات پا و زانوها ایجاد کنید که هر وقت لازم شد، بتوانید یدون زانو بند و باتوم نیز به راه خود ادامه دهید. (در برخی از برنامه های سبکتر از باتون استفاده نکنید تا تعادل و هماهنگی بدنتان به آن وابسته نشود!)

توضیح: همانطور که متوجه شدید، در این مقاله هم از نام باتوم و هم از نام باتون استفاده شده که به دلیل این است که هر دو نام در بین کوهنوردان رایج است! البته نام لاتین آن Baton می باشد که به معنی عصا است.

منابع:

http://www.sciencedaily.com

کوهنوردان زرتشتی ایران – علیرضا کیایی – لوازم کوهنوردی دونا

مترجم : فریدون شیرمحمدلی